बाल यौन दुव्र्यवहार जो कसैबाट जहाँ पनि हुन सक्छ । त्यसैले सावधानी अपनाऔं, बालबालिकाका कुरा सनौं, बाल यौन दुव्र्यवहार अन्त्य गर्न सक्रिय वनौं ।
नेपाल सरकार
सञ्चार तथा सूचना प्रविधि मन्त्रालय
सूचना तथा प्रसारण विभाग
मुख्य समाचार
सुदूरपश्चिमको चुनावी नजिता ः नेकपा पाँच, काँग्रेस दुई
मिनि जनमत संग्रहका रुपमा हेरिएको उप निर्वाचनमा सुदूरका सात स्थानमध्ये नेकपाले पाँच र नेपाली कांग्रेसले दुई स्थानमा बिजयी हात पारेको छ ।
नेकपाले २०७४ सालमा जितेको एक वडा गुमाएको छ भने दुई वडा जोडेको छ । यस्तै नेपाली कांग्रेसले बिगतमा जितेका दुई वडा गुमाएको छ भने एक वडा जोडेको छ ।
अछामको मेल्लेख गाउँपालिका–५ बिन्देबासीनीको उपनिर्बाचमा नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी नेकपाका उम्मेदवार धनेशवहादुर खड्काले नेपाली कांग्रेसका उम्मेदवार वीर बहादुर बोहरालाई दुई सय १५ मत अन्तरले पराजित गर्दै वडाध्यक्ष भएका छन् । खड्काले सात सय ७८ मत प्राप्त गरे भने बोहराले पाँच सय ६३ मत पाए । २०७४ को स्थानीय निर्वाचनमा वडामा काँग्रेसका रामवहादुर बोहरा बिजयी भएका थिए । बोहराको २०७४ साल भाद्रमा बाजुराको प्रसिद्ध धार्मिक स्थल बडीमालिका दर्शन गरि फर्किने क्रममा निधन भएको थियो ।
बाजुराको त्रिवेणी नगरपालिका–१ छतारामा नेकपाका वडा अध्यक्ष मनराज बुढा (मिलन) बिजयी भएका छन् । बुढा नेपाली कांग्रेसका उम्मेद्वार खगेन्द्र चदारालाई २० मतले पराजित गर्दै वडाध्यक्ष भएका छन् । बुढाले तीन सय ६७ मत पाए भने चदाराले तीन सय ४७ मत प्राप्त गरे । कांगे्रसबाट जितेका तत्कालिन वडाध्यक्ष खम्म नेपालीको २०७५ अषाढ १३ गते जीप दुर्घटना परि मृत्यु भएको थियो ।
मेल्लेक–५ र त्रिवेणी–१ नेपाली कांग्रेसबाट नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (नेकपा) ले खोस्न सफल भएको छ ।
डोटीको आर्दश गाउँपालिका–२ मा नेकपाका राम बहादुर बोहरा १२ मतको झिनो अन्तरले नेपाली कांग्रेसका उम्मेद्वार महादेव साउँदलाई पछाडि पार्दै विजयी भएका छन् । बोहराले ६ सय ६८ ल्याएर विजयी भएका हुन । साउँदले ६ सय ५६ मत प्राप्त गरेका छन् । नेकपाबाट बिजयी तत्कालीन वडाध्यक्ष प्रेमबहादुर बोहराको २०७५ जेठ १५ गते सवारी दुर्घटनामा परी मुत्यु भएपछि उक्त पद रिक्त रहेको थियो ।
वडाध्यक्ष फैरु तामाङ्ग जिल्ला समन्वय समितिको प्रमुख भएपछि रिक्त भएको कञ्चनपुरको पुर्नवास नगरपालिका–३ मा नेकपाका उम्मेद्वार कृष्ण बहादुर तामाङ दुई सय १८ मतको अन्तरले बिजयी भएका छन् । उनले पाँच सय २८ मत प्राप्त गरे भने उनका निकटतम् प्रतिद्धन्द्धी नेपाली कांग्रेसका दिलबहादुर तामाङ्गले तीन सय १० मत पाएका छन् । फैरु तामाङ्ग नेकपाबाटै जितेका थिए ।
उप निर्वाचन भएका बैतडीका तीन वडामध्ये दुई वडामा नेपाली कांग्रेसले बाजी मारेको छ । जिल्लाको दोगडाकेदार गाउँपालिका–४ मा कांग्रेसका उम्मेदवार सुरेन्द्रप्रसाद भट्ट एक सय मत अन्तरले बिजयी भएका छन् । भट्टले पाँच सय ८४ मत प्राप्त गरेका भने उनका निकटतम् प्रतिद्वन्दी नेकपाका नरेन्द्रप्रसाद भट्टले चार सय ८४ मत प्राप्त गरेका छन् । नेकपाबाट बिजयी तत्कालीन वडाध्यक्ष मानवहादुर बिष्टको हृदयघातका कारण मृत्यु भएपछि उक्त पद रिक्त रहेको थियो । यो वडा कांग्रेसले नेकपाबाट खोसेको छ ।
बैतडीकै पुरचौंडी नगरपालिका-४ मा नेकपाबाट उम्मेदवार शैलेन्द्र धानुक एक सय पाँच मतको अन्तरले बिजयी भएका छन् । धानुकले ६ सय ६३ मत पाएका छन् भने उनका निकटतम् प्रतिद्वन्द्वी नेपाली कांग्रेसका उम्मेद्वार गोविन्दवहादुर धामीले पाँच सय ५८ मत पाएका छन् । नेकपाबाट बिजयी तत्कालीन वडाध्यक्ष गौतमप्रसाद भट्टको मोटरसाईकल दुर्घटनामा परि २०७६ साल असार पहिलो साता मृत्यु भएपछि उक्त पद रिक्त रहेको थियो ।
बैतडीकै सुर्नया गाउँपालिका-१ मा कांग्रेसका उम्मेदवार गजेन्द्र बहादुर चन्द चार मतको झिनो अन्तरले बिजयी भएका छन् । चन्दले दुई सय १९ मत प्राप्त गरे भने उनका निकटतम् प्रतिद्वन्द्वी नेकपाका धन बहादुर चन्दले दुई सय १५ मत प्राप्त गरे । तत्कालीन वडाध्यक्ष कलसवहादुर चन्दको २०७६ साल साउन २ गते मोटरसाईकल दुर्घटनामा मृत्य भएको थियो ।
कहाँ कति मत खस्यो ?
शनिवार सम्पन्न उप निर्वाचनमा सुदूरपश्चिम प्रदेशमा ६८ प्रतिशत मतदान भएको छ । पाँच जिल्लाका सात वडाध्यक्षका लागि भएको मतदानमा कुल १० नौ सय ३७ मतदातामध्ये सात हजार चार सय ६३ जनाले मतदान गरेका छन् ।
बाजुराको त्रिवेणी नगरपालिका–१ को वडाध्यक्षका लागि भएको उप निर्वाचनमा नौ सय २४ मतदातामध्ये तीन सय ८३ महिला र तीन सय ४४ पुरुष गरि सात सय २७ ले अर्थात् करीव ७० प्रतिशतले मतदान गरेको बाजुराका प्रमुख जिल्ला अधिकारी गंगाप्रसाद न्यौपानेले जानकारी दिए ।
बैतडीमा तीन वडाध्यक्षका लागि भएको निर्वाचनमा ६६ प्रतिशत मत खसेको छ । सुर्नाया गाउँपालिका–१ को वडाध्यक्षका लागि भएको मतदानमा ६ सय १९ मतदातामध्ये चार सय ३८ मत खसेको छ । दोगडाकेदार गाउँपालिका–४ मा एक हजार आठ सय ९९ मध्ये एक हजार ९८ र पुरचौंडी नगरपालिका–१ मा एक हजार आठ सय आठ मतदातामध्ये एक हजार तीन सय ३० ले मतदान गरेको बैतडीका प्रमुख जिल्ला अधिकारी आनन्द पौडेले जानकारी दिए छन् । पौडेलका अनुसार ७० प्रतिशत महिला र ६१ प्रतिशत पुरुषले मतदान गरेका छन् ।
डोटीको आदर्श गाउँपालिका–२ को वडाध्यक्षका लागि भएको निर्वाचनमा कुल दुई हजार चार सय ५९ मतदातामध्ये एक हजार पाँच सय ९० मत खसेको प्रमुख जिल्ला अधिकारी टेकनारायण पौडेलले वताए । डोटीमा ६४.६६ प्रतिशत मत खसेको छ ।
कञ्चनपुरको पुनर्वास नगरपालिका–३ मा एक हजार एक सय ९९ मध्ये चार सय ७४ महिला र चार सय ५० पुरुष गरि नौ सय २४ मत खसेको प्रमुख जिल्ला अधिकारी सुशील बैद्यले जानका–री दिए । बैद्यले करीव ७७ प्रतिशत मत खसेको वताए ।
अछामको मेल्लेक–५ मा एक हजार नौ सय चार मतदातामध्ये एक हजार तीन सय ५६ ले मतदान गरेका प्रमुख जिल्ला अधिकारी भोजराज श्रेष्ठले वताए ।
सम्पादकीय
सरकारको अलोकप्रियता
मंसिर १४ गते उपनिर्वाचन सम्पन्न भएको छ । निर्वाचनका परिणाम पनि सार्वजनिक भईसकेको छ । केही फाटफुट घटनाबाहेक उप निर्वाचन शान्तिपूर्ण रुपमा सम्पन्न भएको छ, यसलाई सरकारको सपलता मान्न सकिन्छ । निर्वाचन गराउने बिषय सामान्य होईन, जटिलनै हुन्छ ।
निर्वाचन परिणामले सिट संख्यामा यो सरकारलाई अर्थात सरकारको नेतृत्वकर्ता दल नेकपाल कम्युनिष्ट पार्टी (नेकपा) लाई खासै असर गरेको देखिदैन । एक–आध सिट तलमाथी हुने कुराले त्यति धेरै अंक गणित बिग्रदैन यो सरकारको । तर निर्वाचनमा व्यक्त भएको मतको अंक गणित हेर्दा सरकारको असफलता वा अलोकप्रियता प्रष्टै छ । २०७४ स्थानीय चुनावमा साविकको एमाले र साविकको माओवादी अलग अलग भिड्दा भारी मत अन्तरले जितेका ठाउँहरुमा पनि नेकपा भएका बेला हार्नु भनेको सरकारको अलोकप्रियतानै हो । भक्तपुर जस्तो ठाउँ गुमाउनु, धरान जस्तो किल्ला भत्किनुले यही संकेत गरेको छ ।
यसका पछाडिका कारणहरु धेरै छन्, खोजी गर्नु पर्ने जरुरी छ । जनताले तत्काल राहत खोजेका छन्, तत्काल नजिता खोजेका छन्, सरकारले त्यो पुरा गर्न सकिरहेको छैन । सरकार जति कुरा उठान गर्छ असफलतातिर जाँदैछ । सरकारले गर्न खोजेको बिषय नराम्रो छैन, सरकारले लिएको लक्ष्य पनि नराम्रो होईन तर सरकारको कार्यशैली प्रभावकारी भएन ।
आम जनताले शान्ति सुरक्षा चाहन्छ, दैनिक जीवनमा उसलाई कुनै पनि प्रकारको त्रास नहोस् भन्ने चाहान्छ तर सरकारले अपराधीहरुलाई नियन्त्रणमा लिन सक्दैन् । अपराध हुन्छ नै, यो समाज विकासको नियम हो, तर त्यो अपराधको सही अनुसन्धान भयो कि भएन, न्याय निरपण सही तरिकाले भयो कि भएन भन्ने कुराको खोजी हुनु जरुरी छ ।
अर्को कुरा भ्रष्टाचार नियन्त्रणको हो । जनता भ्रष्टाचार नियन्त्रण भएको, कालोवजारी अन्त्य भएको, महंगी नियन्त्रण भएको देख्न चाहन्छ । तर सरकार त्यसो गर्न सकिरहेको छैन, उल्टै सरकारकै मन्त्रीहरु, जनप्रतिनिधिहरु, कर्मचारीहरु भ्रष्टाचारलाई बढावा दिन लागिपरेका छन् । जनताले दुई–तिहाईको सरकार बलियो होला, भ्रष्टाचारीलाई तह लगाउला भन्ने सोचेका थिए तर भ्रष्टाचारीहरुले नै उल्टो सरकारलाई तह लगाउने अवस्था आएको छ ।
तेश्रो कुरा, तत्काल फाईदा पुग्ने विकास जनताले खोजेका छन् । जनताको अहिलेको आवश्यकता पानी जहाज होईन, जनताको अहिलेको आवश्यकता रेल होईन, जनताको अहिलेको आवश्यकता सडक हो, जहाँ बिरामी भएका बेला एम्वुलेन्स मगाउन सकियोस् । ति सडकहरु पनि व्यवस्थित हुन्, जोखिममुक्त हुन भन्ने जनताको चाहना हो । यो सरकारले त्यो चाहना पनि पुरा गर्न सकेन ।
अर्थात्, सरकारका नाराले आम जनतालाई छुन सकेको छैन । त्यसैले सरकारको अलोकप्रियता वढेको हो भन्ने देखिन्छ । अर्को कुरा बर्तमान नेकपाबाट जितेका प्रतिनिधिहरु र नेकपाका कार्यकर्ताहरुमा देखिएको दम्वले पनि सरकारको लोकप्रियता घटेको देखिन्छ । पार्टीभित्रै एक–अर्कालाई समाप्त गर्ने, गुटवन्दी गर्ने, अन्य पार्टीका कार्यकर्ताहरुसंग सत्रुवत् व्यवहार गर्ने कार्यकर्ताहरु र व्यक्तिगत स्वार्थका लागि मात्रै काम गर्ने जनप्रतिनिधिहरुले गर्दा पनि यो अवस्था आएको हो भन्दा फरक पर्दैन होला ।
यद्यपी कांग्रेस र अन्य दलहरुबाट निर्वाचन जितेका प्रतिनिधिहरुको प्रतिनिधिहरुको हविगत पनि यो भन्दा कम छैन । तर सरकारको नेतृत्व कसले गरिरहेको छ भन्ने बिषयले महत्व राख्छ । त्यसैले नेकपाले आत्म समीक्षा गर्नु जरुरी छ । आफ्नो साख जोगाउने हो भने अहिलेदेखिनै संगठन र सरकारलाई चुस्त वनाउनु जरुरी छ । अव आवधिक निर्वाचन आउन धेरै समय छैन, अहिले देखिनै आफ्नो साख जोगाउन सके राम्रो होला नत्र राम राम ।
थप समाचार
श्रीमान् हराउनुको पीडा
डोटी, शिखर नगरपालिका–१ कपल्लेकीकी ४१ बर्षीया महिसरा दडिमाना घरमा एक्लै छन् । उनका १९ बर्षीया छोरा गोपाल रोजगारीको लागि भारतको जोधपुर गएपछि उनी नितान्त एक्ली छिन् ।
१५ बर्षको उमेरमा बैवाहिक जीवनमा बाँधिएकी महिसराले श्रीमान्को सुख त परै जावास् अनुहारसम्म हेर्न नपाएको २० बर्ष भयो । “म तीन महिनाकी गर्भवती थिएँ, त्यतिवेला उहाँ (श्रीमान्) घरबाट जानु भएको हो” महिसरा भन्छिन् ‘छोराको उमेर पनि १९ पुरा भई २० लागि सक्यो तर उहाँ आउनु भएन ।’ सानो छँदा छोराले ‘बाबा खोई ?’ भनी प्रश्न गर्दा उनी देश (भारत) गएको वताउँथिन् । साथीसंगीका बुवा देशबाट फर्कदाँ आफ्नो बुवा नफर्केपछि महिसराका छोरा गोपाल बाबा किन आएनन् भनेर सोध्थे । महिसरा उनलाई फेरी कुनै बहाना वनाएर चुप लाउँथिन् । तर, जव गोपाल अलि ठुला भए उनले भन्नै प¥यो सत्य कुरा ।
“यो २० बर्षसम्म न म बिधवा जस्ती भए न सधवा जस्ती” मलिन अनुहार वनाउँदै महिसरा भन्छिन् ‘श्रीमान् छन भन्ने कि छैनन् भन्ने दुविधा भएको छ ।’ सिउदोमा सिन्दुर त छ महिसराको तर त्यो सिन्दुर कहाँ छ भन्ने पत्तो छैन । बिवाह लगत्तै पनि महिसराका श्रीमान् टेकवहादुर घर छोडेर गएका थिए । चार बर्षसम्म कुनै पत्तो थिएन । पछि आफै घर आएका थिए ।
‘त्यतिवेलै मेरा सुसुराले अव तिमि पोईल (अर्को बिहे गर) जाउँ, त्यो (छोरा) कता पो हरायो भन्नु भएको थियो’ उहिलेको कुरा सम्झदै भन्छिन् ‘तर मैले कुरेरै बसेँ ।’ चार बर्षपछि टेकवहादुर आए । सानै उमेरदेखि रक्सीको नसामा रमाउने बानी परेका टेकवहादुर धेरै दिन बसेनन् घर । फेरी हिँडे घरबाट तर कहाँ गए भन्ने पत्तो छैन । अव त आश पनि मारिसकिन महिसराले । उनी भन्छन् ‘अव के आउलान् भन्ने सोच्छु ।’
बाख्रा पालेर, अर्काको मेलोपात गरेर साँझ विहानको छाक टारिन, जीउ ढाकिन् महिसराले । माईती, देवर, जेठाजूको सहयोगमा महिसराले छोरालाई हुर्काईन, कक्षा १२ सम्म पढाईन् पनि । ‘१२ को एक बिषय लागेको थियो, चानस (ग्रेड बृद्धि) दिन पाउने भन्नु भा थ्यो सरले, उ (छोरा) आएन’ असारमा रोजगारीका लागि भारत गएको छोराले परीक्षा छोडेकोमा निकै दुःखी छन् उनी, भन्छिन् ‘मैले दुःख गरेर हुर्काएँ, पढाएँ पनि, पढाईमा राम्रै थियो तर बिचमै पढाई छोडेर गयो ।’
उनी छोराको खुशीमा आफ्नो दुःख बिर्सन खोज्थिन् । त्यसैले उनले छोरालाई पढाएर नेपालमै कुनै रोजगारी गरोस् भन्ने चाहन्थिन । श्रीमान् भारतमै हराएको घटनाले पनि छोरा भारत नपसोस् भन्ने जोड् थियो उनको । तर उमेर बढ्दै जाँदा छोराले आमाको दुःख बुझ्यो होला, मुग्लान पस्यो । पेट पाल्नकै लागि मुग्लान पस्नु पर्ने लाखौं युवाहरुको पीडाले गोपाललाई पनि छोयो ।
महिसराको जस्तै अवस्था छ कृष्णा गिरीको पनि । १६ बर्षको उमेरमा बैवाहिक जीवनमा बाँधिएकी कृष्णा पनि बिगत १६ बर्षदेखि श्रीमान्को पर्खाईमा छिन् । निड्स नेपाल नामक गैरसरकारी संस्थाले आयोजना गरेको सुरक्षित आप्रवासन सम्वन्धी अन्तरक्रिया कार्यक्रममा भेटिएकी कृष्णाले श्रीमान् नहुँदाको पीडा सुनाईन् । संकटकालको बेला थियो, असारको महिना, तर साल कनु हो कृष्णालाई थाह छैन । कृष्णाका श्रीमान् दिपक गिरी घरबाट केही नवोली चुपचाप निस्के । गाउँतिरै डुल्दै होलान् भन्ने सोचेकी थिईन् कृष्णाले, तर उनी साँझ घर आएनन् ।
दिन, महिना, बर्ष बित्दै जाँदा १६ बर्ष पुरा भएछ, तर दिपक आएनन् । दिपक घरबाट जाँदा गर्भमा रहेकी छोरी लक्ष्मीलाई पनि १५ बर्ष पुरा भईसकेछ । तर, दिपकको भने पत्तो छैन । ‘कतिसम्म त आउनु हुन्छ भन्ने सोच्थे, गाउँका अरु देशबाट आएपछि संगै आउँछन् कि, केही खवर ल्याउछन् कि भन्ने आश हुन्थ्यो’ आँखाभरी आँशु वनाउँदै कृष्णा भन्छिन् ‘अव त के आउनु होला र !’
बाख्रा पालेर आफु र छोराछोरीको छाक टार्दैछन् कृष्णा ।
महिसरा र कृष्णा मात्रै हैनन् गाउँमा थुप्रै महिलाहरुले यस्तो पीडा खेपिरहनु परेको वताउँछन् स्थानीय चम्पा पार्की । तीन बर्ष पहिले महिसरा र कृष्णाले श्रीमान्को खोजीका लागि प्रहरीमा निवेदन दिएको समेत चम्पाले बताईन् ।
राजमोको सिमा बचाउ अभियान डोटी पुग्यो
राष्ट्रिय जनमोर्चाले सञ्चालन गरेको “कालापानी बचाउ अभियान” आईतवार डोटी पुगेको छ ।
राष्ट्रिय जनमोर्चाको सुदूरपश्चिम प्रदेश कमिटिले मंसिर ११ गते कैलालीको धनगढीबाट सुरु गरेको अभियान डडेल्धुरा, बैतडी, दार्चुला हुँदै डोटी पुगेको हो । मोर्चाका केन्द्रीय सदस्य एवं सुदूरपश्चिम प्रदेश ईचार्ज मनोज भट्टले नेतृत्व गरेको अभियान अन्तरगत कैलालीको अत्तरीया, डडेल्धुरा, बैतडीको खोड्पे, पाटन, गोठालापानी र सतबाँझ, दार्चुलाको गोकुले र खलङ्गामा सभाहरु गर्दै डोटी पुगेको मोर्चाका प्रदेश कमिटि कोषाध्यक्ष केशव नाथ योगीले जानकारी दिए ।
आईतवार डडेल्धुराबाट आएको मोटरसाईकल ¥याली पिपल्ला बजारमा सभामा परिणत भएको थियो । सभालाई सम्वोदन गर्दै केन्द्रीय सदस्य भट्टले सरकारले सिमा सुरक्षाका सवालमा लापरवाही गरेको आरोप लगाए । उनले भारतले सार्वजनिक गरेको नक्सामा नेपालको लिपुलेक समावेश भएको सार्वजनिक हुँदाहुँदै सरकारले भारतसंग ठोस् बार्ता नगरेको आरोप लगाए ।
“प्रधानमन्त्री केपी ओलीले बोलेको उप चुनावलाई लक्षित गरेर मात्रै हो, सिमा बचाउनका लागि होईन” भट्टले भने ‘बर्तमान सरकार सिमा सुरक्षाको बिषयमा गम्भिर छैन ।’ प्रधानमन्त्री आफु बिरामी भएर उपचारमा बढी समय बिताउनु परेको आफुहरुलाई पनि थाह भएको भन्दै भट्टले प्रधानमन्त्रीको शिघ्र स्वास्थ्य लाभको कामना गरे । उनले भने ‘प्रधानमन्त्री त बिरामी हुनुहुन्छ तर पुरै सरकार र राज्यका संयन्त्रहरु त बिरामी छैनन् नि ! परराष्ट्र मन्त्री, कुटनीतिक नियोग, भारतका लागि नेपाली राजदुत, सरकारका अन्य मन्त्रीहरुले किन यो बिषयमा पहल गरिरहेका छैनन् भन्ने हाम्रो प्रश्न हो ।’ उनले सरकार भारतसंग कुरा गर्न डराएको समेत आरोप लगाए ।
केन्द्रीय सदस्य लालवहादुर जाग्री, सुदूरपश्चिम प्रदेश अध्यक्ष नन्दराज भट्ट लगायतको टोली सहित डोटी पुगेका भट्टले सरकारलाई दवाव दिनका लागि आफुहरुले सिमा बचाउ अभियान थालेको वताए । उनले राष्ट्र, राष्ट्रियता र देशको सिमाको रक्षाका लागि सवै नेपालीहरु एकजुट भएर लाग्न समेत आग्रह गरे ।
अभियान अन्तरगत सोमवार डोटीको बुडर र कञ्चनपुरको गुलरीयामा सभा गर्ने कार्यक्रम रहेको छ । अभियानको राष्ट्रिय जनमोर्चाका केन्द्रीय अध्यक्ष एवं पूर्वमन्त्री चित्रवहादुर केसीले मंगलवार कञ्चनपुरको महेन्द्रनगरमा समापन गर्ने केशव नाथ योगीले जानकारी दिए ।
नयाँ शिक्षकहरुको पीडा ः शिक्षाले पालिका पठाउँछ, पालिकाले शिक्षा
सर्लाहीको कबिलासी नगरपालिका–७ का उमेश राय कात्तिक २१ गते डोटी पुगे । शिक्षक सेवा आयोगले प्राथमिक तह तृतीय श्रेणीको शिक्षक छनौटको खुला प्रतिस्पर्धाबाट छनौट भएका राय स्थायी शिक्षक भएकोमा ज्यादै खुशी थिए । कति छिटो नियुक्ती लिएर आफ्नो जागिर सुरु गरुँ भन्ने हतारोमा रहेका रायका लागि जागिर सुरु गर्न त्यति सहज भएन ।
शिक्षा विकास तथा समन्य ईकाई, डोटीले २२ गते पालिका छनौटका लागि निवेदन दिनु पर्ने जानकारी उनलाई थियो । त्यसैले उनी २१ गते नै डोटी पुगे । २२ गते ईकाईले कुनै सूचना जारी गरेन्, २६ गते जारी गर्ने भन्यो, २६ गते पनि आएन, मंसिर २ गते सूचना गर्ने भन्ने ईकाईले जानकाकरी दियो । घरबाट यति टाढा आईसकेका रायले अव फेरी के घर गई राख्नु भन्ने सोचेर यतै बसे । सूचना २ गतेको मितिमा ३ गते सार्वजनिक भयो ।
रायले पालिका छाने । आज–आज, भोली–भोली भन्दा भन्दै उनलाई ८ गते पूर्वीचौकी गाउँपालिकाका लागि नियुक्ती दिईयो । ९ गते उनी नियुक्ती बोकेर हस्याङ्गफस्याङ्ग गर्दै गाउँपालिकाको कार्यालय पुगे । उनलाई गाउँपालिकाले ११ गते आउन भन्यो । उनी ११ गते गए तर पदस्थापन भएन । गाउँपालिकाले बिद्यालयमा पदस्थापन गर्नु पर्ने थियो ।
शिक्षा ईकाईले पूर्वीचौकी २० जना पठाएकोमा गाउँपालिकाले १४ जना मात्रै पदस्थापन ग¥यो । रायसंगै डडेल्धुरा पर्शुरामका भीमवहादुर कामी, कञ्चनपुर बेलौरीका जयराम सुनार, सप्तरी बोदे बर्सैनका टेकनारायण शाह, कपिलबस्तु बिजयनगरका दिनेशकुमार चौधरी र बिरेन्द्र यादव छन् ।
यस्तै समस्या झेलिरहेका छन् पर्सा कालिकामाई गाउँपालिकाका बिशालराज गिरी । ईकाईले उनलाई सायल गाउँपालिका पठाएको थियो । सायल गाउँपालिकाले पनि छपाली माविमा २०७४ सालमा नियुक्त गरेको करार शिक्षकलाई नहटाउने भन्दै उनलाई ईकाईमा फिर्ता पठाई दिएका छन् ।
किन फिर्ता भए गाउँपालिकाबाट ?
नेपालको संबिधानले आधारभूत र माध्यामिक शिक्षा स्थानीय तहको अधिकार क्षेत्रभित्र राखेपछि पूर्वीचौकी गाउँपालिकाले २०७४ मा शिक्षा ऐन पास ग¥यो । ऐनमा गाउँपालिकाभित्रका बिद्यालयमा कुनै कारणले दरवन्दी रिक्त भएमा गाउँपालिकाले नै नियुक्त गर्ने प्राव्धान राख्यो । सोही अनुसार गाउँपालिकाले २०७४ र २०७५ मा शिक्षक भर्ना ग¥यो तर शिक्षा ईकाईले ति शिक्षकहरुको अभिलेख जनाउन मानेन ।
ईकाईको प्रतिनिधि, बिद्यालय व्यवस्थापन समिति अध्यक्ष, प्रधानाध्यापक र बिषय बिज्ञले परीक्षा लिएर नियुक्त गरेका शिक्षकहरुलाई मान्यता दिनु पर्ने अडान गाउँपालिकाको छ । ‘हामीले संबैधानिक अधिकार क्षेत्रभित्र रहेर शिक्षा ऐन वनाएका छौं, सोही ऐन अनुसार शिक्षक नियुक्त गरेका हौं’ गाउँपालिकाका अध्यक्ष दिर्घराज बोगटी भन्छन् ‘ईकाईले हामीलाई नटेर्दा यस्तो समस्या भएको हो ।’ उनले २०७५ साल चैत्र २२ गते जिल्ला समन्वय समिति प्रमुख, प्रमुख जिल्ला अधिकारी, ईकाई प्रमुख लगायतको संयुक्त बैठकमा ति शिक्षकहरुको अभिलेख जनाउने निर्णय भएपनि इकाईले उक्त निर्णय लत्याएको बोगटी वताउँछन् ।
उनले भने ‘अरु ठाउँमा २०७६ साल असार १४ गते यता नियुक्ती पाएका करार शिक्षकहरु मात्रै अवकास हुने गरि खटाउने तर पूर्वीचौकीमा २०७४ मा नियुक्ती पाएको शिक्षकलाई पनि बिस्थापित गर्ने गरि गरिएको निर्णय हाम्रा लागि स्वीकार्य छैन ।’
उनले अन्य जिल्लाहरुमा बिद्यालय व्यवस्थापन समितिले आफै परीक्षा लिएर करार शिक्षक नियुक्त गर्ने गरेको तर डोटीमा शिक्षा ईकाईले करार शिक्षक नियुक्त गरि पठाउने गरेको समेत आरोप लगाए । उनी थप्छन् ‘करार शिक्षक नियुक्ती गर्दा पनि आर्थिक चलखेल हुन्छ भन्ने सुनेको छु, सत्य कति हो थाह भएन ।’
बोगटीले ईकाईले आफुले नियुक्त गरेका शिक्षकहरुलाई मान्यता दिनु पर्ने दावी गरे । उनले भने ‘यदि मिल्दै नमिल्ने हो भने हामीलाई किन पत्र लेखिएन ? किन दुई दुई बर्षसम्म बेवास्ता गरियो ?’ उनी यसको दोष इकाईलाई जाने वताउँछन् ।
यस्तै प्रत्रिक्रिया दिए सायल गाउँपालिकाका शिक्षा ईकाई प्रमुख पदमराज उपाध्यायले । उनले भने ‘गाउँपालिकाले नियुक्त गरेको शिक्षकको शिक्षा ईकाईबाटै म्याद थपिएको छ । आफैले म्याद थपेको शिक्षकको नियुक्ती मान्य हुँदैन भन्न मिल्छ र ?’ यदि नियुक्ती सदर नहुने हो भने म्याद थप किन गरेको भन्ने प्रश्न उपाध्यायको छ ।
शिक्षा इकाई भन्छ ः गाउँपालिकलाई फेरी पत्राचार गर्छौंंं
११ गते पूर्वीचौकी र सायल गाउँपालिकाले शिक्षकहरुलाई पदस्थापन गर्न नसकिने भन्दै ईकाईलाई लेखेको पत्र ईकाईले सोही दिन बिभागमा पठाएको थियो । तर बिभागबाट हालसम्म कुनै जानकारी आएको छैन । ईकाईले गाउँपालिकालाई फेरी पत्राचार गर्ने तयारी गरेको छ ।
सोमवार ईकाईका बिद्यालय निरीक्षक अम्वादत्त जोशीले फेरी गाउँपालिकालाई पत्राचार गर्ने वताए । उनले कुनै पनि कानूनले शिक्षक नियुक्त गर्ने अधिकार स्थानीय तहलाई नदिएको वताए । बिभागले गाउँपालिकाले नियुक्त गरेका शिक्षकहरु कार्यरत दरवन्दीलाई रिक्त मानी पदस्थापन गर्नु भन्ने पत्र पठाएकोले सोही अनुसार हुने उनी वताउँछन् ।
मारमा नव नियुक्त शिक्षकहरु
‘शिक्षा ईकाईले गाउँपालिका जाउ भन्छ, गाउँपालिकाले शिक्षा ईकाई जाउ भन्छ, हामीले कहाँ जाने हो ?’ डडेल्धुराका भीमवहादुर कामी भन्छन् ‘हामीले शिक्षक सेवा आयोगले तोकेका सवै मापदण्डहरु पुरा गरेर आएका हौं, फेरी पनि यस्तो किन ?’
यस्तै दुखेसो छ पर्साका दिनेशराज गिरीको पनि । उनी भन्छन् ‘लामो समयदेखि घर छोडेर यहाँ बसेका छौं, बोकेको पैसा पनि सवै सकियो ।’ जागिर खान आएको मान्छे घरबाट पैसा मगाउन पनि अप्ठेरो लागेको उनी वताउँछन् ।
नियुक्ती पाई हाजिर गरेको मितिदेखि तलव पाउने कानूनी व्यवस्था छ तर शिक्षकहरुलाई हाजिर लाउने ठाउँ छैन । भिमवहादुर भन्छन् ‘हामीलाई हाजिर लाउने व्यवस्था त मिलाई दिनु प¥यो भनेर प्रमुख जिल्ला अधिकारी ज्यूलाई पनि आग्रह ग¥यौं तर केही सीप चलेन ।’ संगैका साथीहरु बिद्यालयमा पढाउन सुरु गरिसकेको उनी बताउँछन्, भन्छन् ‘भोली बढुवा, सरुवाको पनि कुरा हाजिर लाएको मितिबाट गणना हुन्छ ।’
यस्तै भईरहने हो भने आफुहरु बाध्य भएर न्यायालय गुहार्ने शिक्षकहरु बताउँछन् । स्थानीय तह र शिक्षा ईकाईको लडाईमा आफुहरु पीडित हुनु परेको शिक्षकहरु वताउँछन् । पूर्वीचौकी गाउँपालिकाले योग्यताक्रम सूची मिचेर पदस्थापन गरेको शिक्षकहरुको गुनासो छ । योग्यताक्रम भन्दा पनि स्थानीयलाई नियुक्ती दिएको जयराम सुनार वताउँछन् ।
तर गाउँपालिका भने मापदण्ड अनुसारनै पदस्थापन दिएको वताउँछ ।
ईकाई प्रमुखको पत्तो छैन
कात्तिक २१ गते कार्यालयी कामले काठमाण्डौं जाने भन्दै हिडेका शिक्षा ईकाई प्रमुख अमरप्रसाद भट्ट कहाँ छन भन्ने जानकारी छैन कार्यालयलाई । बिद्यालय निरीक्षक जोशी भन्छन् ‘कार्यालयकै कामले भनेर जानु भएको हो, यता लिखित कुनै पनि कागज छैन, उहाँ कहाँ हुनुहुन्छ भन्ने थाह छैन ।’
आफुहरुलाई के काम हो भन्ने बारेमा केही नभनेको कार्यालयका कर्मचारीहरु बताउँछन् । ईकाई प्रमुख डोटी आएदेखि नै कार्यालयमा कम बस्ने बाहिर बढी घुम्ने गरेको कार्यालयका एक कर्मचारीले वताए । करार शिक्षकको सरुवा गर्ने, बिभागबाट सिफारिस भई आएका नयाँ शिक्षकहरुलाई नियुक्ती दिन ढिलाई गर्ने, राहत शिक्षकहरुलाई पनि सरुवाको सुविधा दिने भन्दै भट्टको आलोचना भईरहेको छ ।
आफुले गरेको फोन समेत नउठाउने गरेको डोटीका प्रमुख जिल्ला अधिकारी टेकनारायण पौडेलले वताए । ‘उहाँको बिषयमा आएका गुनासोहरुका बारेमा बुझ्न फोन गरेको तर उहाँले फोनै उठाउनु भएन’ पौडेलले भने ‘अव शिक्षा बिभाग र गृहमन्त्रालयललाई पत्र लेखि पठाउनु पर्ने जस्तो देखिएको छ ।’
भाद्रमा सम्पन्न भएको जिल्ला सभाले शिक्षा विकास तथा समन्वय ईकाईलाई समन्वय नगर्ने कार्यालयको सूचीमा राखेको छ ।
शिक्षा ईकाई प्रमुख भट्टसंग टेफिफोनमा कुरा गर्न खोज्दा उनले बोकेको कार्यालयी नं. र उनको व्यक्तिगत नं. दुई अफ छन् । श्रोतका अनुसार भट्ट बिरुद्ध बिशेष अदालतमा भ्रष्टाचारको मुद्धा छ । उनी त्यसै सिलसिलामा काठमाण्डौं गएका हुन् । “उहाँ एकदमै प्रेसरमा हुनुहुन्छ” श्रोत भन्छ ‘मुद्धा टुंग्याउन दोडधुपमा हुनुहुन्छ, त्यसैले होला फोन पनि उठाउनु हुन्न ।’
एक योद्धा, जसको एक शव्दले मुक्त भए १८ हजार हलिया
रामहरि ओझा
मंसिर १६
खैरो रङ्गको कोट, कोटभित्र पनि त्यस्तै रङ्गको स्वीटर, घाटीमा गलवन्दी, आँखामा कालो फ्रेमको मोटो सिसा सहितको चस्मा, टाउकोमा ढाका टोपी । डडेल्धुरा जिल्ला सदरमुकाममा आयोजित एक गोष्ठीमा भेटिएका उनी सामान्य व्यक्ति होईनन् । १८ हजार ५९ हलियाहरुलाई मुक्त गराउने एक योद्धा हुन् ।
दार्चुलाको साविकको उखु गाउँ विकास समिति (हालको मालिकार्जुन गाउँपालिका) का ६१ बर्षीय दानीराम तिरुवाले १२ बर्षको उमेर देखि हलो जोत्न सुरु गरे । उनले लगातार ३६ बर्ष हलो जोते । एउटै मालिकको घरमा उनले १७ बर्ष हलो जोते । उनले मालिकबाट लिएको नौ हजार रुपैयाँ ऋण १७ बर्षसम्म पनि चुक्ता भएन् । साँवा पैसा बाँकी रहने व्याज वाफत हलो जोत्नु पर्ने शर्त थियो ।
‘बिहान ६ वजे जान्थेँ, साँझ ६ वजे घर फर्किन्थ्ये’ दानीराम भन्छन् ‘दिनभरी काम गरेपछि साँझ मालिकले चार माना अन्न दिनुहुन्थ्यो, त्यसैले परिवारको चुलो बल्थ्यो ।’
दानीराम मात्रै होईनन् सुदूरपश्चिम तथा मध्यपश्चिमका १२ जिल्लाका हजारौं दानीरामहरु यस्तै समस्या झेल्दै थिए । तर, यो समस्या सवाल हो भन्ने कसैले पनि ठम्याएका थिएनन् । साहुँबाट सानोतिनो ऋण लिएर पुस्तौंसम्म व्याजवाफत हलो जोत्दै आएका हलियाहरुलाई पीडा त थियो तर उनीहरु आफ्नो मजबुरी सम्झन्थे ।
कसरी भयो सवालको सुरुवात ?
२०५९ साल कार्तिको महिना थियो, दानीराम मालिकको खेत जोतेर लखतरान बाटोमा बसेका थिए । त्यसै क्रममा दुई जना गैससकर्मीहरु जातीय छुवाछुत बिरुद्धको अभियान चलाउने भन्दै दानीरामसंग गफ गर्न सुरु गरे । एक त दिउसभरी हलो जोतेर थाकेको शरीर, त्यसैमा बर्षौ देखि सुन्दै आएको जातीय छुवाछुतको नारा, उनलाई सुन्न मन थिएन । आगन्तुकहरुले एकोहोरो कुरा सुनाउदै गरेपछि आक्रामक भए दानीराम ।
उनको सवाल ‘हलिया’ थियो । उनी आफु र आफु जस्तै गाउँका अन्य दाजुभाईहरुलाई हलिया श्रमबाट मुक्त गर्न चाहान्थे । आक्रोस पोख्दै उनले भनेछन् ‘म करीव चार दशकदेखि हलो जोत्दैछु, मेरा बुवाले हलो जोतेको मैले देखेको छु, मेरा बाजे पनि हलो जोत्थे रे ।’ उनले थपेछन् ‘बुवाले लिएको ऋणमा मैले समेत हलो जोते, त्यति गरेर पनि चुक्ता भएन, अर्को मालिकबाट ऋण लिएर बुवाले लिएको ऋण तिरे, मैले फेरी अर्को मालिककोमा काम गरेँ ।’
उनले पछिल्लो पटक आफुले नौ हजार रुपैयाँ ऋणको व्याजमा १७ बर्ष एउटै व्यक्तिकोमा काम गरिरहेको सुनाएपछि गैससकर्मीहरुलाई पनि यस बिषयम चाँसो बढेछ । दोश्रो दिन आयोजना गरिएको गाविसस्तरीय जातीय छुवाछुत सम्वन्धि अभिमूखीकरण गोष्ठीमा औपचारिक रुपमा दानीरामको सवालले प्रवेश पायो ।
त्यसपछि दानीराम हलिया मुक्तीको अभियानमा लागे ।
पहिले आफु मुक्त भए दानीराम
त्यो गोष्ठीले दानीराममा आफ्नो सवाल उठान गर्ने हिम्मत जुटायो । उनले आफ्ना मालिकलाई सवालको बिषयमा भन्दै आफु अवदेखि ऋणको व्याजमा हलो नजोत्ने वताए ।
उनका मालिकले उनको कुरालाई सहज रुपमा लिँदै उनले लिएको ऋण मिनाह गरिदिए । त्यसपछि उनी हलिया मुक्तीको अभियानमा लागे । हलियाहरुलाई उस्काएको भन्दै उनलाई अरु हलियाका मालिकहरुले धम्की पनि दिए । द्वन्द्वको समयमा उनलाई माओवादीको आरोप लगाईयो । स्थानीयले उनलाई माओवादी र उनका मालिकलाई माओवादीलाई सहयोग गरेको भन्दै जिल्ला प्रशासन कार्यालय दार्चुलामा उजुरी दिए ।
“माओवादी भनेर आरोप लागेपछि म भागेर भारतको दिल्ली गएँ’ त्यतिवेलाको घटना सम्झँदै उनी अहिले पनि झसंग हुन्छन्, भन्छन् ‘घरमा श्रीमती बिरामी थिईन्, एक छोरा अपाङ्ग थियो, सवै छोडेर ज्यान वचाउन भागे ।’ उनलाई साथ दिए उनका मालिकले । तत्कालीन शाही नेपाली सेनामा कार्यरत उनका मालिकले दानीराम माओवादी नभएको र उनले कुनै चन्दा नउठाएको भन्दै प्रशासनमा वयान दिए । त्यसपछि उनको नेपाल फर्किने बाटो खुल्यो । उनी हलिया मुक्ती आन्दोलनमा अझ सशक्त भएर लागे ।
आफ्नो सवालप्रति अडिक बुढो शरीरलाई साथ दिए बैतडीका जोसिला युवा राजु भुलले । सानै उमेरदेखि हलो जोत्दै आए राजुको जोश र दानीरामको दृढताले सुदूरपश्चिमका सवै जिल्लामा अभियान सञ्चालन भयो । उनीहरुको त्यो अधिकारमूखि केही संघसंस्थाहरुले पनि साथ दिए ।
हलो बुझाउने देखि सर्वोच्चसम्म
२०६२ साल असारमा महिना, एकातिर खेतीपाती लाउने चटारो, अर्कोतिर देश चरम द्वन्द्वमा । दानीरामले आँट गरे सरकारलाई हलो बुझाउने । तत्कालीन मन्त्रीपरिषद्का अध्यक्ष किर्तिनिधि बिष्टलाई हलो बुझाउने भन्दै ८० जना हलियाहरुको टोली काठमाण्डौंका लागि हिड्यो । नेतृत्वकर्ता तिनै दानीराम थिएँ, हलो काँधमा बोक्दै अगाडि लागेका दानीरामलाई पछाउँदै थिए अर्को हलो बोक्दै राजु ।
“सेनाले चेक गर्ने ठाउँमा बसबाट टाढै उत्रेर हिड्नु पथ्र्यो, मैले बसबाट उत्रिदा हलो समेत बोकेर जान्थे” दानीराम भन्छन् ‘धेरै समस्या भयो बाटोमा जाँदा तर लक्ष्य लिएपछि पुरा हुने रहेछ ।’ उनी सिंहदरवार पुगेर किर्तिनिधि बिष्टलाई हलो बुझाउन सफल भएको वताउँछन् । हलोसंगै मुक्त हलियाहरुले एक सय ५० मिटरको कपडामा हलिया मुक्ती आन्दोलनको पक्षमा गरिएको हस्ताक्षर पनि बुझाए ।
त्यतिले मात्रै पुगेन । दानीरामले हलियाहरु मुक्त गर्न माग गर्दै सर्वोच्च अदालतमा समेत मुद्धा दायर गरे । उनको मुद्धामा सर्वोच्चले हलिया मुक्त गर्नु भन्दै सरकारका नाममा आदेश जारी ग¥यो ।
सर्वोच्चको आदेश र हलियाहरुको निरन्तर आन्दोलनले सरकार २०६५ साल भाद्र २१ गते न्यायिक पुनस्थापनाको ग्यारेण्टी सहित हलिया मुक्तको घोषणा गर्न वाध्य भयो । तव भए सुदूरपश्चिम र मध्यपश्चिमका १८ हजार ६९ हलियाहरु मुक्त भए ।
प्रमाण पत्र पाएको दिन धेरै खुशी भएँ
दार्चुलाको उखु गाविसदेखि काठमाण्डौं माईतीघर मण्डलासम्म ६ बर्ष लगातार आन्दोलन गरेका दानीरामलाई सरकारले मुक्तीको घोषणा गर्दा समेत बिश्वास थिएन ।
आन्दोलनका क्रममा सरकारबाट पटक पटक आश्वासन पाएर पनि कुनै परिवर्तन भएको नदेखेका उनी सरकारले मुक्तीको घोषणा गरेर आन्दोलन तुहाउन खोजेको संका गर्दै थिए । जव मुक्त हलियाहरुको तथ्याङ्क संकलन हुन थाल्यो तव दानीरामलाई आश पलायो । ‘तथ्याङ्क लिन गाउँगाउँमा मान्छे आएपछि अव केही हुन्छ कि भन्ने लागेको थियो’ दानीराम भन्छन् ‘जुन दिन परिचय पत्र बितरण भयो त्यो दिन मेरा लागि जीवनको सवैभन्दा खुशीको दिन थियो ।’
आफुले उठान गरेको सवाललाई बिश्वास गरेर साथ दिने मुक्त हलियाहरुले केही नभएपनि पहिचान त पाए भन्ने सोचेर खुशी भएका थिए उनी । ‘क’ वर्गको (घर जग्गा केही नभएको) परिचय पत्र पाएका उनी सम्झन्छन् ‘त्यो दिन म धेरै आँशु वगाएँ तर त्यो खुशीको आँशु थियो ।’
खुशी छैनन् दानिराम
दानीरामले भनेको जस्तो हलिया मुक्तीको घोषणा पनि भईसकेको छ । मुक्त हलियाहरुले परिचय पत्र पाई पुनस्थापनाको प्याकेज समेत पाएका छन् । तर, परिचय पत्र पाएको दिन जीवनकै सवै भन्दा खुशीको दिन मान्ने दानीराम अचेल भने खुशी देखिन्नन् ।
उनलाई आएको श्रोत दुरुपयोग भएको जस्तो लाग्छ । पुनस्थापनाका लागि रकम लैजाने तर आफैले बस्ने घर “घर” जस्तो नवनाएर “खोर” जस्तो वनाएको देख्दा उनको मन रुन्छ । उनी भन्छन् ‘हामीले यति ठुलो लडाई लडेर मुक्तीपछि पुनस्थापनाको चरणमा पुगिसकेका बेला यस्ता समाचार आउनुले म आफैलाई कता कता आफुले गरेको आन्दोलनप्रति अविश्वास लागिरहेको छ ।
उनी तथ्याङ्क लिन छुटेका मुक्त हलियाहरुको तथ्याङ्क लिन सरकारले आनाकानी गरेकोप्रति पनि चिन्तित छन् । भन्छन् ‘गैर हलियाहरुले पनि क वर्गको परिचय पत्र पाएको सुनिन्छि तर जो वास्तविक हलिया हुन उनीहरुको तथ्याङ्क छैन ।’ उनी परिचय पत्रको बिषयमा छानविन हुनु पर्ने माग राख्छन् ।
हलिया मुक्ती आन्दोलनका अगुवाहरु आपसमै लडेकोप्रति पनि उनी दुःखी छन् । ‘सुरुमा हामीले क्षेत्रीय हलिया मुक्ती समाज भनेर गठन गरेका थियौं, त्यसको संयोजक म नै थिएँ’ उनी भन्छन् ‘पछि हामीले जिल्ला जिल्लामा संस्था वनाउने र १२ वटै जिल्लामा हलिया मुक्ती समाज महासंघ वनाउने निधो. ग¥यौं र सोही अनुसार अभियान अगाडि वढायौं ।’ तर, अहिले व्यक्तिगत स्वार्थका लागि नयाँ नयाँ संगठनहरु खुल्दैछन् भन्ने सुन्छन् उनले ।
मुक्त हलिया आन्दोलनमा बाकी कार्यहरु सम्पन्न गर्नका लागि एक ठाउँमा बसेर छलफल गर्न नसक्नु अगुवाहरुको मुर्खता भएको उनी वताउँछन् । उनी छुट मुक्त हलियाको तथ्याङ्क संकलनका लागि फेरी सशक्त आन्दोलन आवश्यक भएको ठान्छन् ।
खेल समाचार
सुदूरपश्चिम स्पोट्स अवार्ड हुने
खेलकुद पत्रकार मञ्च, कैलालीको आयोजनामा धनगढीमा प्रथम सुदूरपश्चिम स्पोर्टस अवार्ड हुने भएको छ ।
खेलकुदको विकास, विस्तार र सम्भावनाको खोजीसँगै खेलाडी प्रशिक्षक तथा खेलप्रेमीहरुको काममा उत्साह थप्नका लागि प्रथम सुदूरपश्चिम स्पोर्टस अवार्ड गर्न लागिएको हो । मञ्चले सोमवार पत्रकार सम्मेलन गर्दै स्पोर्टस अवार्ड गर्ने घोषणा गरेको हो ।
पौष १५ गते हुने अवार्डले खेलकुदको माध्यमबाट राष्ट्रको प्रतिष्ठा बढाउन सफल तथा सम्भावना बोकेका खेलाडी, प्रशिक्षक र खेलप्रेमीहरुलाई आगामी दिनहरुमा देशको नाम अन्तराष्ट्रिय स्तरमा चिनाउन सहयोग गर्ने मञ्चका अध्यक्ष सीताराम ओझाले वताए । उनले भने ‘सुदूरपश्चिमको प्रतिनिधित्व गर्दै राष्ट्रिय तथा अन्तराष्ट्रिय प्रतियोगितामा सहभागीता जनाएर पदक जित्न सफल खेलाडी, प्रशिक्षक र खेलकुद क्षेत्रमा लागेकाहरुको योगदानलाई उचित कदर गर्ने पनि स्पोटस अवार्डको लक्ष्य छ ।’
अवार्ड विभिन्न ६ विधामा दिईने ओझा वताउँछन् । बर्ष पुरुष खेलाडी, बर्ष महिला खेलाडी, बर्ष युवा खेलाडी, बर्ष प्रशिक्षक, स्पेशल अवार्ड र लाईफ टाईम एचिभमेन्ट अवार्ड प्रदान गरिने उनले बताए । अवार्डमा चारवटा विधामा तीन÷तीन जनाको मनोनयन सार्वजनिक गरिनेछ भने स्पेशल अवार्ड र लाईफ टाईम एचिभमेन्ट अवार्डको घोषणा कार्यक्रम आयोजना हुने दिनमा नै गरिनेछ ।
चार वटा विधाका विजेतालाई नगद २५ हजार सहित ट्रफी र मेडल प्रदान गरिनेछ । साथै स्पेशल अवार्ड र लाईफ टाईम एचिभमेन्ट अवार्ड पाउनेलाई नगद १० हजार सहित ट्रफी र मेडल प्रदान गरिने, बर्ष पुरुष खेलाडी र बर्ष महिला खेलाडीलाई मोटरसाईकल प्रदान गर्ने योजना समेत रहेको खेलकुद पत्रकार मञ्चले जनाएको छ । विभागीय टीमबाट खेल्ने यस क्षेत्रका खेलाडीहरुलाई भने अवार्डमा समावेश गरिने छैन् ।
चलचित्र/मनोरञ्जन
“साङ्लो” को गित चल्यो
फिल्मी खवर
अहिले मेकरमा गीतसंगीत राम्रो बनाए फिल्मले हलमा दर्शक तान्छ भन्ने सोचाई छ । केही फिल्मको हकमा यो नदेखिएको होइन । ‘नाईं नभन्नू ल’, ‘छक्का पञ्जा’, ‘कबड्डी’, ‘ए मेरो हजुर’ सिरिजको इनिसियल व्यापारमा गीतसंगीतको ठूलो योगदान छ । तर, गीत राम्रो हुँदैमा फिल्म चल्ने कदापी होइन । त्यसका लागि फिल्म आफैंमा बलियो हुनुपर्छ । गीतले युट्युबमा करोडौं भ्यूज बटुलेर पनि फिल्म बक्सअफिसमा पत्तासाफ भएका उदाहरण यहाँ अनगिन्ती छन् ।
तात्तातो उदाहरण हो, फिल्म ‘घामड शेरे’ । यो फिल्मको ‘साली मन प¥यो...’ बोलको गीतले इन्टरनेट रिलिजको छोटो समयमै करोड भ्यूज बटुल्यो । निर्माण टिम गीतको सफलताले फिल्मको व्यापारमा फाइदा हुनेमा विश्वस्त थियो । तर, युट्युबमा पटक पटक गीत हेरेका दर्शक नै फिल्म हेर्न हलमा पुगेनन् । अन्ततः फिल्मले बक्सअफिसमा घुँडा टेक्यो । कन्टेन्टभन्दा गीतमा मेहनत गर्दा धेरै फिल्मले ‘घामड शेरे’ को जस्तै नियति भोग्नु परेको छ ।
फिल्म ‘छक्का पञ्जा’ को ‘पूर्व पश्चिम रेल’ गीतपछि नेपाली फिल्ममा लोक शैलीको गीत राख्ने लहड नै चलेको छ । अहिले निर्मातारनिर्देशकले कथाको माग नै नभए पनि फिल्ममा जबरजस्ती रुपमा लोक गीत घुसाउन थालेका छन् । फिल्मको महत्त्वपूर्ण सिनमा खर्च गर्न कञ्जुसाई गर्ने निर्माता गीत खिच्नका लागि लाखौं खर्च गर्न बैंक ब्यालेन्स रित्याउँछन् । जसले गर्दा गीतले युट्युबमा करोडौं भ्यूअर्स बटुले पनि फिल्मले हलबाट पोस्टरको समेत पैसा उठाउँदैन ।
‘एक्सन स्टार’ विराज भट्टले पनि आफ्नो निर्देशनमा बनेको फिल्म ‘साङ्लो’ को ‘चरीले काफल’ बोलको गीत खिच्नका लागि मोटो रकम खर्चिएका छन् । उनले एक अन्तर्वार्तामा यो गीत खिच्न २५ लाख लागेको बताएका छन् । गएको बिहीबार सार्वजनिक भएको गीतले अहिलेसम्म युट्युबमा साढे ८ लाखभन्दा बढी भ्यूज बटुलिसकेको छ । भने, पाँच हजार बढी कमेन्टमा अधिकांशले गीतको मुक्तकण्ठले प्रशंसा गरेका छन् । गीतलाई ४९ हजार लाइक्स मिलेको छ ।
सफलताको मानक मानिने युट्युबको १७ औं ट्रेन्डिङमा रहेको ‘साङ्लो’ को गीतमा अभिनेता विराजले पूर्व मिस नेपाल तथा यस फिल्मकी लिड अभिनेत्री निकिता चाण्डकसँग ठुम्का लगाएका छन् । गीतमा राजनराज सिवाकोटीको शब्द तथा संगीत छ । भने, उनलाई गायनमा मिलन नेवारले साथ दिएकी छन् । गीतमा कविराज गहतराजको कोरियोग्राफी छ । ‘चरीले काफल’ गीतको अडियो र भिडियोलाई उत्कृष्ट बनाउन निर्माण टिमले निकै मेहनत गरेको छ ।
गीतले लोकप्रियता हासिल गर्दैगर्दा अब प्रश्न यो उठ्छ कि गीतजस्तै के फिल्मको कन्टेन्ट पनि बलियो छ ? वा, अरु मेकरझैँ अभिनेता विराजले पनि कथामा भन्दा गीतमा बढी मेहनत गरेका छन् ? दशक अगाडिसम्म विराजको अनुहार पोस्टरमा राखेको भरमा निर्माता मालामाल हुन्थे । तर, अहिले नेपाली फिल्मको सिनारियो परिवर्तन भएको छ । अहिले फिल्म स्टारले होइन, कन्टेन्टले चल्छ । विराजले यो वास्तविकता त पक्कै आत्मसात् गरेका होलान् !
पूर्व मिस नेपाल निकिताको अभिनयमा डेब्यू र विराजको डेब्यू निर्देशित फिल्म भएका कारण ‘साङ्लो’ कस्तो होला भन्ने कौतुहलता दर्शकमा छ । माघ २४ गतेबाट देशव्यापी प्रदर्शनमा आउन लागेको फिल्ममा प्रकाश शाह, कामेश्वर चौरासिया, जयनन्द लामा, आर.पि. पन्त, लय संग्रौला, शिशिर भण्डारीलगायतका कलाकारहरुको पनि अभिनय छ । मानकृष्ण महर्जनले खिचेको फिल्मको कथा शिवम अधिकारीले लेखेका हुन् । फिल्ममा श्री श्रेष्ठको द्वन्द्व छ ।
लेख
रेड एरियामा कांग्रेसले जितेको होईन, कम्युनिष्टले हारेको
चेतनाको स्तर पनि जनतामा बढेछ । जनता कुनै पार्टीका दास होइनन् । आज एउटा विचार छ, परिस्थिति अनुसार भोलि अर्को विचार हुन सक्छ भन्ने कुरा पनि यसले अभिव्यक्त ग¥यो ।
— डा. टंकप्रसाद न्यौपानेसंगको कुराकानीमा आधारित
धरान नेपालकै वामपन्थीहरुको गढ मानिने ठाउँ हो । यो रेड एरिया हुनुका पछाडि केही कारणहरु थिए । र, केही कारणहरु अहिले पनि छन् ।
विसं. २०१६ मंसिर ७ गतेको पहिलो नगरपालिका चुनावमा केदारनाथ खनाल पनि वामपन्थीबाटै जितेका हुन् । त्यसपछि पञ्चायतकालमा सूर्यप्रसाद उपाध्याय नगर प्रमुख भए, उनको पृष्ठभूमि पनि वामपन्थी नै हो । के देखिएको थियो भने, वामपन्थीले समर्थन नगरेमा नजित्ने । वामपन्थीको मौन समर्थन भए पनि आवश्यक पर्ने । यही कारणले धरान वामपन्थीको पकड भएको एरिया नै हो ।
लेफ्टहरु सामान्यतया भारतविरोधी छन् । त्यो भारतविरोधी धारणा धरानमा पहिलेदेखि नै बन्दै आयो । मनमोहन अधिकारी पनि यहाँ आएर धेरै वर्ष बसे । उनले संगठन पनि गरे । महेन्द्र क्याम्पस धरानमा पनि अधिकतम मानिसहरु वामपन्थी थिए । डेमोक्रेट्सहरु, कांग्रेसहरुले पढ्न पनि सक्दैनथे । पढ्नु प¥यो भने बिराटनगर जानु पथ्र्यो ।
अहिलेको चुनावले चाहिँ वामपन्थीको पकडलाई तोडिदियो । यो नेपाली कांग्रेसका लागि एकदम उत्साहजनक र ऐतिहासिक विजय हो । कांग्रेसको यो विजयबाट कम्युनिस्ट अचम्ममा परेका छन् । धेरैजसो वडाहरु उनीहरुको पकडमा थिए । उनीहरुले यसअघि २० मध्ये १५ वडाहरुमा चुनाव जितेका थिए । यसपालि ४÷५ वटामा झर्नु भनेको त ठूलो धक्का हो । यो धक्का वामपन्थीहरुलाई कसरी लाग्यो ? मैले पनि पत्याएको थिइनँ यस्तो होला भनेर ।
तर, म चुनावअघि जति वडाहरुमा गएँ, सर्वसाधारण मजदुरहरुले समेत यसचोटि कांग्रेसलाई दिने भनेको सुनियो । रुखमा, रुखमा भनेको सुनियो । उपचुनाव भैसकेपछि मैले ४/५ वटा कुराहरु सोचें ।
पहिलो कुरो ः वामपन्थीहरु, कम्युनिस्टहरु हार्नुका पछाडि यो २० वर्षको अवधिमा धरान नगरपालिकामा जुन संयन्त्र बन्यो, त्यसमा कर्मचारीतन्त्र अत्यन्त हावी भयो । जनताले काम गर्न जानु प¥यो भने, एउटा सिफारिस लिन जानु प¥यो भने पनि अनेक बाहनामा काम नगरिदिने । विशेष गरी निम्न वर्गका मान्छेहरुको काम नगर्दिने । त्यो प्रवृत्ति देखियो ।
नगरपालिकाका ती कर्मचारी भनेका वामपन्थीको पकडका हुन् । एउटा हैन, सबै त्यहाँ वामपन्थीहरु मात्र छन् । तिनै कर्मचारीले दुःख दिएका छन् । उपमेयरले भनेको पनि टेर्दैनन् । उपमेयर आफैं पनि काम गर्न सक्दिनन् । आलाकाँची विचरी हुन् । त्यसकारण यो पहिलो प्रहार नगरपालिकाको कर्मचारी तन्त्रमाथि हो । र, त्यसलाई ठीक गर्न नसक्ने जनप्रतिनिधिहरुको विरुद्ध हो जनमत ।
नम्बर दुई ः धरानमा नेकपाको जुन नगर कमिटी छ, त्यो नगर कमिटीको नेतृत्व असक्षम छ । यहाँ जाति, जनजाति, ब्राह्मण सबैलाई मिलाएर लानुपर्ने हो । तर, त्यो किसिमको देखिएको छैन । कम्युनिस्ट वृत्तबाट पनि के प्रतिक्रिया आएको छ भने यहाँको नेकपा नेतृत्वले, शायद सुनसरीको नेतृत्वले आफ्नो पकेटका मान्छे छान्यो । लोकप्रिय मान्छेहरुलाई नगर कमिटीमा ल्याएन । यसले गर्दा नगर कमिटीले सबै वडामा ध्यान पु¥याउन सकेन । यसवापत वामपन्थीहरुले नै नेकपा उम्मेदवारलाई जानीजानी भोट नहालेका हुन् चेतावनी दिनका लागि ।
नम्बर तीन ः चार/पाँच वर्षअघि नेकपा माओवादीले सुकुम्बासी एरियामा जग्गाधनी लालपूर्जा बाँडेको थियो । अहिलेका सुकुम्बासीहरु पढेलेखेका, शिक्षित छन् । यो लालपूर्जा नक्कली हो भन्ने कुरा उनीहरुले थाहा पाइहाले । भोलि वामपन्थीले नै जित्यो भने के गर्छ त ? त्यही नक्कली लालपूर्जा बाँड्ने ? जनतालाई ठग्ने हो ? उनीहरुलाई यस्तो आशंका लाग्यो । यसबाट पनि नेकपाका मतदाताहरु असन्तुष्ट भए ।
वामपन्थीहरुको धेरै पकड भएको क्षेत्र भनेको सुकुम्बासी एरिया हो । १३, १५, १६ र १७ नम्बर वडा हो । यी वडाहरुबाट नै वामपन्थीलाई भोट आएन । किनभने, सुकुम्बासीहरु भोट दिनै आएनन् । जब मान्छे भोट दिन आएनन् र भोट कम खसिरहेको छ भनेपछि नेकपाका केही मानिसहरु तिनलाई लिन गए । केही मान्छेहरु आए पनि, तर उनीहरु गेटबाट भित्र छिरेनन् । यो उनीहरुले नेकपालाई च्यालेञ्ज गरेका हुन् ।
चौथो कुरा चाहिँ के हो भने चेतनाको स्तर पनि जनतामा अब बढेछ भन्ने बुझ्नु प¥यो । जनता कुनै पार्टीका दास होइनन् । आज एउटा विचार छ, परिस्थिति अनुसार भोलि अर्को विचार हुन सक्छ भन्ने कुरा पनि यसले अभिव्यक्त ग¥यो ।
र, पाँचौं कुरा चाहिँ उम्मेदवारको सवालमा छ । हुन त बहुदलीय प्रतिस्पर्धामा उम्मेदवार महत्वपूर्ण होइन म अहिले पनि भन्छु । लोकतान्त्रिक व्यवस्थामा व्यक्तिभन्दा पार्टी ठूलो हुन्छ । पार्टीलाई गाली गरेर लोकतन्त्र चल्दैन । पार्टी नै सर्वेसर्वा हो । तर, जनताले उम्मेदवारको लोकप्रियता पनि हेर्छन् ।
धरानमा यसपालि वामपन्थीले उठाएका प्रकाश राई शालीन र भद्र व्यक्तित्व हुन्, पार्टीमा अत्यन्त खटेका हुन् । तर, जनताले को कति वर्ष जेल प¥यो, कसले पार्टीमा कति योगदान ग¥यो भनेर हेर्दैनन् । जनताले त आफूसँग सम्पर्क भएको व्यक्ति को छ, त्यो हेर्छन् ।
कांग्रेसका जो तिलक राई हुन्, उनीचाहिँ यातायात व्यवसायी पनि हुन् । यसबाट मजदुर क्षेत्रमा उनको राम्रो सम्पर्क पुग्यो । किरात राई या योख्खाका केन्द्रीय अध्यक्ष पनि भए । यसबाट पनि उनको आफ्नो जनजाति समाजमा राम्रो पहुँच पुग्यो । र, अलिकति पढेका वौद्धिक व्यक्तित्व पनि हुन् र सक्रिय व्यक्ति पनि हुन् । नगरपालिकामा पनि केही समय संयन्त्रमा बसेर उनले काम गरे ।
हुन त दुबै उम्मेदवारहरु भद्र छन् । तर, तुलना गर्दाखेरि प्रकाश राईभन्दा तिलक राई अलि उत्तम भनेर जनताले मूल्यांकन गरे । यसैले गर्दा धरान नगरपालिकामा ऐतिहासिक रुपमा नेपाली कांग्रेसले विजय प्राप्त गरेको हो ।
म त नेपाली कांग्रेसले विजय प्राप्त गरेको भन्दिनँ, यो त कम्युनिस्टहरुमाथिको ठूलो प्रहार हो । अब उनीहरु सच्चिए भने अर्को चुनाव जित्छन्, होइन भने फेरि हार्छन् ।
नेकपाले यति लामो समय काम गर्दा एउटा पनि काम गरेको देखिएको छैन । एउटै ठाउँमा बसपार्क तीनपटक, चारपटकसम्म शिलान्यासमात्रै गरिरहन्छन्, बसपार्क बनाउन सक्दैनन् । यसैले गर्दा उनीहरु पराजित बनेको अनुभव भएको छ । — अनलाईन खवरबाट
लोकसेवा आयोगको तयारीका लागि उपयोगी
अवैध मुद्रा निर्मलीकरण भनेको के हो ? नेपालले यस सम्बन्धमा गरेका व्यवस्था उल्लेख गर्नुहोस् ।
अवैध सम्पत्तिलाई वैध गराउने गैरकानुनी अपराध नै अवैध मुद्रा निर्मलीकरण हो । यसलाई सम्पत्ति शुद्धीकरण तथा मुद्रा निर्मलीकरणजस्ता नामले बुझिन्छ । यो मुद्राको अवैध स्रोतलाई लुकाउने, छिपाउने वा आधिकारिक स्रोतका रूपमा परिणत गर्ने संगठित अपराधको स्वरूप हो ।
राजस्व छली, संगठित अपराध, आतंकवादी क्रियाकलापमा लगानी, हातहतियार, खरखजाना, अवैध विदेशी विनियम, लागूऔषध व्यापार, प्राचीन स्मारक बेचबिखनजस्ता कार्य गरी आर्जित सम्पत्तिलाई वैध बनाउने प्रयास मुद्रा निर्मलीकरण हो । प्रचलित कानुनविपरीतको कसुर गरी सम्पत्ति लुकाउने, छिपाउने, लगानी गर्ने वा हस्तान्तरण गर्ने कार्यलाई नेपालमा अवैध मुद्रा निर्मलीकरण मानिन्छ ।
सम्पत्ति शुद्धीकरणमा विभिन्न जटिल तथा बहुचक्रीय प्रक्रियामार्फत राज्य संयन्त्रको दुरुपयोग गरेको पाइन्छ । निश्चित क्षेत्र, वर्ग वा देशमा मात्र सीमित नरहने यस्ता अपराधले राज्यको समग्र कानुनी वित्तीय र सुरक्षा प्रणालीलाई नै कमजोर बनाएको हुन्छ । यसबाट अपराधीलाई नै थप शक्तिशाली बन्न मद्दत पुग्छ ।
अवैध मुद्रा निर्मलीकरणका सम्बन्धमा नेपालले गरेका व्यवस्था
संवैधानिक व्यवस्था
ड्डप्रस्तावनामा कानुनी राज्यको अवधारणा उल्लेख भएको,
ड्डदिगो शान्ति, सुशासन, विकास र समृद्धिको आकांक्षा रहेको,
ड्डराज्यको नीतिमा राष्ट्रिय एकता र राष्ट्रिय सुरक्षासम्बन्धी नीतिको व्यवस्था भएको,
ड्डन्याय र दण्ड व्यवस्थासम्बन्धी नीतिको व्यवस्था रहेको,
ड्डसंसद्मा अन्तराष्ट्रिय सम्बन्ध सम्बन्धी नीति रहेको,
कानुनी व्यवस्था
ड्डसम्पत्ति शुद्धीकरण ऐन ०६४ र नियमावली ०६६ जारी,
ड्डसरकारी मुद्रासम्बन्धी ऐन ०४९ र नियमावली०५५ रहेको,
ड्डसहकारी ऐन ०७४ तथा नियमावली ०७५ जारी,
ड्डसम्पत्ति शुद्धीकरण निवारणसम्बन्धी सहकारी संस्थालाई निर्देशन ०७४,
ड्डसम्पत्ति शुद्धीकरण रणनीति तथा कार्ययोजना ०६८ जारी
ड्डसंस्थागत व्यवस्था
ड्डसम्पत्ति शुद्धीकरण अनुसन्धान विभाग,
ड्डअर्थसचिवको संयोजकत्वमा एन्टी मनी लाउन्डरिङ समन्वय समिति,
ड्डडेपुटी गभर्नरको संयोजकत्वमा कार्यान्वयन समिति,
ड्डनेपाल राष्ट्रबैंकमा वित्तीय जानकारी एकाई,
ड्डसहकारी विभागमा सम्पत्ति शुद्धीकरण एकाई गठन,
ड्डप्राविधिक उपसमिति गठन आदि,
यसरी सम्पत्ति शुद्धीकरण वा अवैध मुद्रा निर्मलीकरण कार्यले मुलुकको वित्तीय प्रणालीको स्वरूप, अस्तित्व तथा विकासमा नकारात्मक असर पु¥याउँछ । यसको प्रभावकारी नियन्त्रणमार्फत मुलुकमा स्थिरता, स्थायित्व र समुन्नति कायम गर्नु आजको आवश्यकता हो । यो राष्ट्रिय मात्र नभई अन्तराष्ट्रिय चासो र महत्वको विषयसमेत हो ।
नेपालको पर्यटन क्षेत्रको विकासका लागि चालिनुपर्ने कदम के–के हुन सक्छन् ?
पर्यटनका लागि सँगसँगै घुमफिर, मनोरञ्जन तथा अन्य प्रयोजनार्थ आउने स्वदेशी तथा विदेशी पाहुना वा पर्यटकलाई यथोचित बसोबास, खानपानलगायत अन्य कुराको व्यवस्थापन गर्ने कार्यलाई पर्यटन भनिन्छ । पर्यटन एक व्यवसाय, उद्योग र आर्थिक क्रियाकलाप पनि हो । अतुलनीय प्राकृतिक र सांस्कृतिक अनुपमताले युक्त नेपालमा पर्यटनलाई तुलनात्मक लाभको क्षेत्रका रूपमा लिइएको भए पनि यसबाट अपेक्षित लाभ लिन भने नसकेको अवस्था छ ।
नेपालको पर्यटन क्षेत्रको विकासका लागि चालिनुपर्ने कदम,
ड्डपर्यटकीय सुरक्षा र संकट व्यवस्थापनलाई उच्च प्राथमिकतामा राख्ने,
ड्डनियमित र भरपर्दो राष्ट्रिय तथा अन्तराष्ट्रिय हवाई सेवा सञ्जालको विकासको व्यवस्था गर्ने,
ड्डपर्यटन क्षेत्रको विकासमा सरकारी तथा निजी क्षेत्रको भूमिकालाई सबलीकरण गर्ने,
ड्डदक्ष, सक्षम मानव संशाधनको विकास गर्ने,
ड्डनियमित र भरपर्दो ऊर्जा आपूर्तिको
ड्डव्यवस्था गर्ने,
ड्डनयाँ पर्यटकीय स्थलको पहिचान र विकास गर्ने,
ड्डपर्यटकीय वस्तुको विविधीकरण र व्यावसायिकीकरणमा जोड दिने,
ड्डपर्यटकलाई सहुलियत सुविधा र प्याकेजको विस्तार गर्ने,
ड्डआन्तरिक पर्यटनलाई प्रोत्साहन गर्ने,
ड्डकानुनी, प्रशासनिक, संस्थागत तथा व्यवस्थापकीय सुधारमा जोड दिने,
ड्डसूचना प्रविधि तथा तथ्यांकहरूको प्रयोग र पूर्वाधार बढाउने,
ड्डसमन्वय, अनुगमन र मूल्यांकनमा जोड दिने,
ड्डअन्तराष्ट्रिय जगत्मा नेपालको ब्रान्डिङ गर्ने
साहित्य/सिर्जना
पद्य कविता
जोडमा तोडमा भिड्छन् व्यर्थैमा जोडतोडले
के हुन्छ जोड्नमा लाभ के हुन्छ हानि तोडले ।
जोडेर लेखिए एक नजोड्दा भिन्न अर्थ छ
पुर्खाको योग्यता जाँच्ने अबको तर्क व्यर्थ छ ।।
पुर्खाले जे दिए त्यो नै हाम्रा लागि छ वैभव
भ्रमको खेती गर्नेका नलागौं मित्र हो अब ।
किमार्थ गल्ती देखिन्न जोडेर लेखियो भने
यद्यपि अर्थमा भेद देखिन्छ तोडियो भने ।।
जोड्दा अर्थ हुने भिन्न तोडमा भिन्न अर्थ छ
तोडमा नगरौं जोड अब त्यो तर्क व्यर्थ छ ।
देखिएलान् कतै गल्ती पल्टाए इतिहासमा
मुखले छैन भन्दैमा जाडो हुन्न र माघमा ।।
कता के कसले जोड्यो त्यो छाडौं जे भयो भयो
करोडौं जनको बानी अब जोड्नतिरै गयो ।
बनेको जे छ त्यो भन्दा लागौं निर्माणमा अब
बिब्ल्याँटो मार्ग रोजेर कहाँ पाइन्छ वैभव ।।
नगरौं तोड्नमा धन्दा आजैबाट घरी घरी
पृथ्वीले देश जोडेको तोड्ने काम भए सरि ।
पुर्खाको जे छ निर्माण भाँच्नमा किन चम्कनु
अगाडि बढ्न छाडेर पछाडि किन लम्कनु ।।
पहिराइदिए माला दुष्ट सज्जन बन्छ र
भएको जे छ निर्माण तोड्दैमा अब बन्छ र ।
मानें लौ ध्वंशमै युक्ति गरेछौ रे निरन्तर
फेरि निर्माण गर्दैमा धरारा उही बन्छ र ।।
बनाए अघि पुर्खाले श्रमस्वेद छरी छरी
सम्मान तिनमा छैन तिम्रो सोच कठैबरी ।
तोड्ने छुट्ट्याउने भाँच्ने कामले शैल छुन्छ र
करोडौं जनको आस्था भाँचेर अब हुन्छ र ।।
भत्किएको कुरा हेर्दै भन्नु के हाय हे हरि
अहिले साँधमा हाम्रो बैरी भित्र पसे सरि ।
जोडिएको कुरा भाँच्न यत्न गर्छौ मरी मरी
बाख्राको खोरमा मानौं होला बाघ पसे सरि ।।
एकता हो महाशक्ति आत्मविश्वासको बल
जहाँ त्यो एकता हुन्न त्यहाँ भो वैरीको छल ।
हिजोका दिनको हाम्रो हिज्जे नै आजको भयो
हज्जारौं जनको आस्था यसैमा अब देखियो ।।
हज्जारौं जनको आस्था फोरेर एक हुन्छ र
आरा लाएर काटेको धुलोले रुख बन्छ र ।
हिज्जे नै मान हो हाम्रो भाषालेखनको धन
सनम्र गर्छ यो मान्छे नित्य नम्र निवेदन ।।
होम सुवेदी
ढोका छाडी झ्यालबाट चियाउने
ढोका छाडी झ्यालबाट चिहाउने, कस्ता छिमेकी तिमी ?
अरुको सम्पदामा र्रुयाल चुहाउने, कस्ता छिमेकी तिमी ?
कपडा त कपडा नै हो, कमर बेरे ’नि, शिर ढाके ’नि
फोहरीको लगौटीझै गन्हाउने, कस्ता छिमेकी तिमी ?
धर्म संस्कृति र छोरी(बेटीको सम्बन्धको ’नि कुरा गर्ने
अप्ठ्यारोमा पारी, धाँटी समाउने, कस्ता छिमेकी तिमी ?
— यज्ञप्रसाद गिरी
सूचना/सन्देश/बिज्ञापन
स्वास्थ्य कार्यालय, डोटी
क्षयरोग नियन्त्रण कार्यक्रम
क्षयरोग भनेको के हो ?
ड्डक्षयरोग संक्रामक सरुवा रोग हो ।
ड्डयो आँखाले देख्न नसकिने माईक्रोवेक्टरियम ट्युवरक्लोसिस नामक किटाणुबाट हुन्छ ।
ड्डक्षयरोग लागेको व्यक्तिले खोक्दा, हाच्छ्यु गर्दा हावाको माध्यमबाट सर्दछ ।
ड्डक्षयरोग उपचार गरेमा निको हुन्छ साथै अरुलाई पनि सर्दैन ।
ड्डक्षयरोगको औषधी प्रत्येक स्वास्थ्य संस्थामा निशुल्क पाईन्छ ।
ड्डउपचार नगरि रोग लुकाएर बसेमा समुदायका अरु स्वस्थ मानिसलाई पनि सर्दछ ।
ड्डउपचार पुरा नगरि बिचैमा औषधी खान छोडेमा (म्च्त्द्य) दीर्घ क्षयरोग विकसित हुन्छ ।
ड्डसामान्यतया क्षयरोगको उपचार अवधी ६ महिनाको हुन्छ ।
क्षयरोगको प्रकार ः
ड्डफोक्सोको क्षयरोग (८०%) । ड्डफोक्सो बाहेक अन्य अंगको क्षयरोग (२०%) ।
ड्ड फोक्सोको क्षयरोगका लक्षण तथा चिन्हहरु
ड्डदुई हप्ता वा सो भन्दा बढी समयसम्म लगातार खोकी लागिरहनु ।
ड्डछाती दुख्नु, स्वास फेर्न गा¥हो हुनु ।
ड्डखान मन नलाग्नु ।
ड्डसाँझपख हल्का जरो आउनु र पसिना आउनु ।
ड्डतौल घट्दै जानु र थकाई लाग्नु ।
ड्डखकारमा रगत देखिनु ।
माथीका कुनै पनि लक्षण देखिएमा नजिकको स्वास्थ्य संस्थामा सम्पर्क गरि खकार जाँच गराउनु पर्दछ ।
युनाईटेड मिसन टु नेपाल, डोटी र समान पहुँच बिकास केन्द्र (सिड) नेपाल डोटीको साझेदारीमा सञ्चालित “जवाफदेहीता अभिबृद्धि परियोजना” अन्तरगत जानकारीमूलक सन्देश ।
सुशासनको अवधारणा
भ्रष्टाचार, अनुत्तरदायी सरकार र मानव अधिकारको सम्मानको कमी जस्ता विशेषता भएको खराब शासन प्रणालीले गर्दा विकास र प्रगति ठप्प भई भयावय स्थितिको सृजना भएकोले सन् १९९० को दशक देखिनै दिगो विकास र गरिवी न्युनिकरणका लागि अनिवार्य आवश्यकताका रुपमा सुशासनको अवधारणा अगाडि सारेको पाइन्छ । यो अवधारणा पश्चिमी देश तथा वैदेशिक सहायता प्रदान गर्ने संस्थाहरुद्वारा विकासशील देशहरुको शासन व्यवस्थामा सुधार ल्याइ विकास निमार्णको प्रक्रियामा गतिशिलता प्रदान गर्ने प्रयोजनको लागि विकास गरिएको हो ।
सन् १९९५ को “सामाजिक विकास सम्वन्धी विश्व सम्मेलन” ले “समाजका सबै क्षेत्रमा प्रजातान्त्रिक, पारदर्शी, उत्तरदायीपूर्ण शासन प्रणाली सामाजिक र मानव केन्द्रित दिगो विकासका अभिन्न आधारशिलाहरु हुन्” भनेर उदघोष गरेपछि सुशासन तर्फ सारा विश्वकै ध्यानाकर्षण भएको हो । यसको मुख्य उद्देश्य जनतालाई उपलव्ध गराउने सेवा प्रवाहमा गुणस्तरीयता र प्रभावकारीता बढाउनु हो । नागरिकहरुको क्षमता तथा सवलताका मार्गहरु प्रशस्त गर्ने तर्फ शासकीय अधिकारको प्रयोग गर्नुपर्ने कुराहरुमा सुशासनले जोड दिन्छ ।
जनसहभागिता पूर्वानुमानीयता, जवाफदेहिता र पारदर्शीता सुशासनका चार आधार स्तम्भ हुन् । यसको प्रमुख पूर्वाधारका रुपमा जनसहभागितालाई लिइन्छ । वास्तवमा सुशासन जनताको लागि नै भएको हुँदा शासन व्यवस्थामा जनताको व्यापक सहभागिता हुनपर्दछ जसबाट जनआकांक्षा अनुरुप सरकारी क्रियाकलाप अघि बढ्न सकुन् र प्रत्येक नागरिक एवम् सर्वसाधारण जनता सवैले आफ्नो योग्यता र प्रतिभा अनुरुप राष्ट्र निमार्णमा सहभागी भई योगदान दिन सकोस भन्ने यसको मुल मान्यता हो । यसबाट शासन व्यवस्थामा जनताको अपनत्व कायम हुन्छ ।
सुशासन लोकतान्त्रिक सरकारको एउटा आधार स्तम्भ हो । यसले सार्वजनिक पदमा बस्ने व्यक्तिलाई आफ्नो कामप्रति जवाफदेही बनाउछ । त्यसैगरी पारदर्शीता र पूर्वानुमानीयतालाई पनि सुशासन कायम गर्ने आधारभूत पक्ष मानिन्छ । पारदर्शीता र जबाफदेहीताले सरकारमा हुने खुल्लापन र मूल्यको त्यस्तो प्रणालीलाई बुझाउँछ जसले सरोकारवालाहरुको बीच सूचना र दायित्वका बाँडफाँडलाई प्रवद्र्धन गर्दछ ।
सुशासनका चुनौतीहरु
कुनै पनि राज्यकालागि सुशासनलाई प्रभावकारी ढंगमा जनतासामु प्रत्याभूत दिलाउन कठिन पर्ने गर्छ किनकी सुशासन कायम गर्नु आफैमा एउटा चुनौतीको विषय हो । राज्यका सबै अंगबीच सन्तुलन कायम गर्न जति कठिन पर्छ लोकतान्त्रिक संस्कारको विकास गर्न पनि सुशासनका लागि उत्तिकै चुनौतीको विषय हो । निजी क्षेत्र गैर सरकारी संस्थादेखि लिएर नागरिक समाजसँग साझेदारी कायम गर्नु सुशासनका लागि एउटा चुनौतीको विषय हो भने प्रशासनिक क्षेत्रको सुधार गर्नु यसका लागि अर्को चुनौतीको विषय छ ।
त्यसैगरी विकासका लागि अनूकुल वातावरणको सृजना गर्नु, मानव अधिकारको संरक्षण गर्नु, द्वन्द्व समाधान गर्नु, शान्ति स्थापना गर्नु, भ्रष्टाचार नियन्त्रण गर्नु पनि सुशासनका लागि अन्य चुनौतीका विषयहरु हुन् ।
सुशासन नभए के हुन्छ ?
सुशासन नभएमा कुनै पनि मुलुकको सकारात्मक परिवर्तन गर्न प्राय असम्भव नै हुन्छ किनकी सुशासन नभएमा मुलुकमा सामाजिक द्वन्द्व र अराजकता बढ्न सक्छ । त्यसैगरि सुशासन नहुदा सामाजिक तथा आर्थिक न्यायको उपहास हुन्छ । असन्तुलित विकासले प्रशय पाउछ भने विकासमा साझेदारीको समस्या देखापर्दछ । कानुनको उल्लंघन भई सत्ताको लुछाचुडि हुन सक्छ । त्यसैले राज्यको सर्वाङ्गीण विकासका लागि आजको युगमा सुशासनको निकै महत्व भएको पाइन्छ ।
No comments:
Post a Comment